W jaki sposób wykształcenie i poglądy polityczne wpływają na stosunek do problemu zmian klimatycznych? Odpowiedzi na to pytanie szukały badaczki UJ. W krajach o niższym poziomie rozwoju gospodarczego poglądy politycznie nie mają związku z przekonaniami na temat klimatu; wykształcenie tak: im wyższe, tym klimat ważniejszy- wynika z ich analiz.
Wyniki analiz badaczek z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego: prof. Małgorzaty Kossowskiej, Pauliny Szwed, dr Gabrieli Czarnek, ukazały się właśnie w prestiżowym czasopiśmie “Nature Climate Change”.
Prof. Małgorzata Kossowska zauważa, że temat katastrofy klimatycznej i zmian klimatycznych w wielu krajach budzi kontrowersje i napędza konflikt polityczny. „Tym samym dyskusje wokół klimatu, działania lub ich brak wpływają na życie społeczne” – dodaje badaczka, cytowana w komunikacie prasowym przesłanym przez Instytut Psychologii UJ.
Na podstawie dotychczasowych badań, prowadzonych głównie w USA, było wiadomo, że wykształcenie ma raczej niewielki wpływ na przekonania dotyczące zmian klimatycznych. Kiedy jednak w analizach uwzględniono poglądy polityczne – okazało się, że te stanowią ważny czynnik modyfikujący tę zależność.
Wykazano, że im bardziej wykształcone są osoby o poglądach lewicowych – tym bardziej prawdopodobne jest, że będą potrafiły prawidłowo ocenić skalę i przyczynę zmian klimatycznych – czytamy w prasowym komunikacie. Jeżeli przyjrzeć się z kolei osobom o poglądach prawicowych, to okazuje się, że wykształcenie ma znikomy wpływ na przekonania dotyczące zmiany klimatu. Inni badacze, raportują nawet, że w przypadku osób o poglądach prawicowych wysoki poziom wykształcenia wiąże się z większym prawdopodobieństwem zaprzeczania zmianom klimatycznym czy roli, jaką odgrywa w nich człowiek. Zjawisko to można nazwać paradoksem wykształconej prawicy. Badaczki przyjęły je jako punkt wyjścia.
„Zastanawiało nas czy efekt ten występuje także poza USA, gdzie głównie prowadzono poprzednie badania. Miałyśmy podejrzenie, że nie musi to być efekt uniwersalny, bo wcześniejsze nasze analizy przeprowadzone na znacznie mniejszych zbiorach danych z Polski sugerowały, że tak nie jest” – wyjaśnia prof. Małgorzata Kossowska.
Biorąc pod uwagę wcześniejsze analizy, badaczki z UJ, założyły, że w kształtowaniu poglądów na temat klimatu ważny jest poziom rozwoju kraju. Spodziewały się, że efekty wykształcenia na postawy wobec zmian klimatycznych będą związane z poglądami politycznymi w krajach wysoko rozwiniętych. W krajach mniej rozwiniętych – jak przewidywały – wykształcenie powinno odgrywać będzie kluczową rolę. W swoich analizach wzięły pod uwagę wskaźnik rozwoju społecznego kraju (human development index, HDI), który zawiera w sobie kilka informacji, takich jak oczekiwana długość życia, wykształcenie i dochód na mieszkańca.
Przeanalizowały dane od ponad 100 tysięcy osób pochodzących z 64 krajów o różnym poziomie rozwoju.
„Związki pomiędzy poglądami politycznymi a przekonaniami dotyczącymi klimatu są więc dość skomplikowane i zależne od kontekstu, a zjawisko paradoksu wykształconej prawicy występuje bardzo rzadko i ograniczone jest głównie do amerykańskiego kontekstu” – oceniają autorki publikacji w “Nature Climate Change”.
„Nie znalazłyśmy potwierdzenia dla hipotezy paradoksu wykształconej prawicy, choć, tak jak się spodziewałyśmy, w krajach wysoko rozwiniętych związek wykształcenia i postaw wobec klimatu jest modyfikowany przez poglądy polityczne. Wykształcenie wiąże się ze świadomością zmian klimatu i poparciem dla działań na rzecz klimatu u osób o poglądach lewicowych. Tego efektu nie ma lub jest znacząco słabszy u osób o poglądach prawicowych. W krajach o niższym poziomie rozwoju gospodarczego poglądy politycznie w ogóle nie mają związku z przekonaniami na temat klimatu, a wykształcenie tak: im wyższe, tym klimat jest ważniejszy. Choć są również wyjątki od tej reguły” – wyjaśnia Gabriela Czarnek, cytowana w prasowym komunikacie.
Jak na tym tle przedstawiają się związki między wykształceniem a poglądami na zmianę klimatu w Polsce?
„Nasze analizy oparte na danych z 2016 roku pokazały, że w Polsce rola poglądów politycznych była niewielka. To wykształcenie, a nie poglądy polityczne, było związane z tym, co ludzie myślą o zmianie klimatu. Osoby bardziej wykształcone, były bardziej świadome tego, że człowiek przyczynia się do zmiany klimatu i że konieczne są działania na rzecz powstrzymania tych zmian” – dodaje Małgorzata Kossowska.
PAP – Nauka w Polsce, ekr/ zan/